عبدالمحمد آیتی
|
عبدالمحمد آیتی، چهرۀ ماندگار | |
| اطلاعات | |
|---|---|
| زمینه فعالیت | ترجمه، تصحیح، پژوهش، تدریس |
| تولد | اردیبهشت ۱۳۰۵ش، بروجرد |
| محل زندگی | بروجرد، تهران، ساوه |
| وفات | ۲۰ شهریور ۱۳۹۲ش |
| مذهب | شیعه |
| پیشه | ادیب، مصحح، پژوهشگر، نویسنده، مترجم، مدرس، عضویت فرهنگستان |
| کتاب‌ها | ترجمه قرآن، نهج‌البلاغه، صحیفه سجادیه و .. • تلخیص و شرح متون ادبی .. |
| تحصیلات | رتبۀ اول لیسانس دانشگاه تهران دوره‌های روان شناسی و علوم تربیتی، تحصیلات حوزوی |
عبدالمحمد آیتی (۱۳۰۵ش- ۱۳۹۲ش)، مترجم قرآن، ادیب، مصحح، پژوهشگر، مترجم و چهرۀ ماندگار است. ترجمۀ قرآن و نهج البلاغه او با استقبال فارسی‌زبانان مواجه شده است. او آثار متعددی را از زبان‌های مختلف خصوصا زبان عربی به فارسی ترجمه نموده که از مشهورترین آنها می‌توان به مجموعۀ ۵ جلدی تاریخ ابن خلدون و نیز معلقات سبع اشاره کرد. آیتی عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان بود. او همچنین ترجمه‌ای از صحیفه سجادیه نیز در اختیار جامعه فارسی‌زبان قرار داد.
زندگی
عبدالمحمد آیتی، فرزند صادق در اردیبهشت ۱۳۰۵ش در بروجرد به دنیا آمد. او در شش سالگی به مکتب رفت و به آموختن الفبا و خواندن کتاب‌های ادبی پرداخت. او در مهر ۱۳۱۴ش به مدارس رسمی پا گذاشت و دوران شش سالۀ ابتدایی را در دبیرستان‌های اعتضاد، فاطمیه، ناموس و پانزده بهمن بروجرد به پایان رساند.
تحصیل در حوزه
آیتی با اصرار، رضایت پدرش را که مخالف تحصیل او بود و متمایل بود که به کار آزاد بپردازد جلب نمود و دورۀ اول متوسطه را به مدت سه سال در دبیرستان بروجرد طی کرد.
او به دلیل علاقه‌مندی به علوم حوزوی، هم‌زمان با تحصیل در دبیرستان، تابستان‌ها به مدرسه علمیه آقا رفت و جامع المقدمات و سیوطی را خواند. عبدالمحمد آیتی در مهر ۱۳۲۴ش راهی قم شد و یک سال در حوزه علمیه قم کسب علم نمود.
ورود به دانشگاه
او در مهر ۱۳۲۵ش به تهران رفت و چون بخشی از معارف حوزوی را خوانده بود و تصدیق مدرسی داشت به دانشکده معقول و منقول (الهیات و معارف اسلامی) دانشگاه تهران راه یافت و دورۀ معقول و منقول را پشت سر گذاشت. او چون قصد داشت در آینده معلم شود هم زمان با تحصیل در دانشگاه تهران دوره‌های روان شناسی و علوم تربیتی را در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران گذراند و در سال ۱۳۲۸ش با رتبۀ اول لیسانس گرفت.
تدریس و سردبیری
در مهر همان سال با رتبۀ یک دبیری به سمت دبیر دبیرستان‌های بابل منصوب شد. یک سال بعد به خرم‌آباد انتقال یافت. از مهر ۱۳۳۲ش به مدت ده سال در دبیرستان‌های ساوه به تدریس پرداخت. سپس مدتی در تهران و گرمسار دبیر بود.
عبدالمحمد آیتی در سال ۱۳۴۹ش سردبیر ماهنامۀ آموزش و پرورش شد و این سمت را تا ده سال بر عهده داشت. او در این ایام در دبیرستان‌های شبانۀ تهران به تدریس می‌پرداخت.
نویسندگی، عضویت فرهنگستان، وفات
آیتی در سال ۱۳۵۹ش بازنشسته شد و از آن پس اوقات خود را به نوشتن اختصاص داد و در ۲۰ مهر ۱۳۷۰ به عضویت پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزیده شد. او پس از تشکیل گروه دانشنامۀ تحقیقات ادبی در سال ١٣٧١ش تا سال ١٣٧٩ش ریاست این گروه و پس از آن ریاست شورای علمی دانشنامۀ تحقیقات ادبی فرهنگستان را نیز بر عهده داشت.
وی در ۲۰ شهریور ۱۳۹۲ش در ۸۷ سالگی چشم از جهان فروبست و در آرامستان بهشت زهرا به خاک سپرده شد.
فعالیت‌های تحقیقی و پژوهشی
آیتی در کنار آموزش همواره به تحقیق و پژوهش مشغول بوده است. او چنان که خود می‌گوید از ۱۳۲۹ش که نوشتن را شروع کرد هیچ‌گاه قلم را بر زمین نگذاشت. حاصل کوشش علمی او حدود بیست عنوان کتاب در بیش از چهل مجلد است.
با آن‌که او به تصنیف آثار مستقل بیش از کار مستقل علاقه داشت به ملاحظۀ ضرورت آشنایی مردم کشورش با فرهنگ زمانه، راه ترجمه را برگزید تا در انتقال معارف و فرهنگ اقوام دیگر سهمی داشته باشد. به جز چند مجموعه داستان و رمان که آیتی از انگلیسی به زبان فارسی برگردانده است، دیگر ترجمه‌های او از متون عربی قدیم و جدید است.
آثار آیتی از حیث سبک متفاوت است و از حیث موضوع، متفاوت، متنوع و مشتمل بر متن‌های کهن تاریخی، ادبی و جغرافیایی اعم از قدیم و جدید است. تنوع آثار ترجمه شده به قلم آیتی حاکی از گستردگی و عمق اطلاعات تاریخی و جغرافیایی، دینی و ادبی و تسلط او بر فن ترجمه و سبک‌های مختلف ادبی و نوشتاری است.
ترجمه قرآن
عبدالمحمد آیتی ترجمه‌ای از قرآن به دست داده است که به تصدیق اهل فن، به خوبی از عهدۀ آن بر آمده است. او سه سال از عمر خود را صرف ترجمۀ قرآن کریم کرد. در این ترجمه صرفاً متن به فارسی برگردانده شده و به تفسیر در نیامیخته است. البته برخی از صاحب نظرات اشکالاتی برترجمه آیتی گرفته‌اند که عمده آنها شاید قابل دفاع و توجیه باشد. ترجمۀ قرآن آیتی در ایران و دیگر کشورهای فارسی‌زبان مورد اقبال قرار گرفت و چندین بار تجدید چاپ شد.
ترجمه نهج البلاغه
از ترجمه‌های مشهور آیتی، ترجمه او از نهج‌البلاغه است که نخستین بار بنیاد نهج‌البلاغه آن را چاپ کرده است. به گفته منتقدان، ترجمه او از این کتاب، از استوارترین ترجمه‌های فارسی این کتاب است.
آثار
ترجمه ها
- قرآن مجید، تهران، سروش، ۱۳۶۷ش.
- نهج البلاغه، تهران، بنیاد نهج‌البلاغه
- صحیفه سجادیه، تهران، سروش، ۱۳۷۲ش
- آمرزش، ابوالعلاء معری، تهران، اشرفی، ۱۳۴۷ش: عنوان اصلی این کتاب الغفران و شامل سه بخش است. آیتی قسمت دوم را تلخیص و ترجمه کرده است.
- آواره، رابیندرانات تاگور، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، ۱۳۴۴ش.
- باتلاق، می‌کاو التاری، تهران، کیهان، ۱۳۴۱ش.
- بسی رنج بردم، رمان فردوسی، ساتم الغ زاده، سروا، ۱۳۷۷ش، ترجمه از زبان تاجیکی.
- تاریخ ادبیات زبان عربی، حنا الفاخوری، تهران، توس، ۱۳۶۲ش: این کتاب در ۱۳۶۲ش به عنوان کتاب سال برگزیدۀ جمهوری اسلامی ایران در ادبیات عرب در بخش ترجمه انتخاب شد.
- کتاب الغارات نوشته ابراهیم بن محمد ثقفی، تهران، وزارت ارشاد، ۱۳۷۴ش.
- الحوادث الجامعه (١٣٨١)، ابن الفوطی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- تاریخ دولت اسلامی در اندلس، ۵ جلد، عبدالله عنان، تهران، کیهان، ۱۳۶۶-۱۳۷۱ش.
- تاریخ مختصر الدول، ابن العبری، تهران، علمی فرهنگی، ۱۳۷۷ش.
- تاریخ یعقوبی، ابن واضح یعقوبی.
- تفسیر من هدی القرآن، سید محمد تقی مدرس، ج۲-۴ و ۷.
- تقویم البلدان، عمادالدین اسماعیل ابوالفداء، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۹ش.
- حجاز در صدر اسلام، احمد العلی، مرکز تحقیقات حج، ۱۳۷۵ش.
- دربارۀ فلسفۀ اسلامی، ابراهیم بیومی مدکور، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۱ش.
- راز صخره‌ها، مجموعه داستان، سروا، ۱۳۷۷ش.
- رندا، مجموعۀ بیست داستان از بیست نویسندۀ معاصر سوریه، تهران، سروش، ۱۳۷۶ش.
- العبر، تاریخ ابن خلدون، ۶ جلد، تهران، مؤسسۀ اطلاعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۳-۱۳۷۱ش.
- قصاید سبع علویات، ابن ابی الحدید، تهران، بشارت، ۱۳۷۴ش.
- معلقات سبع، تهران، اشرفی، ۱۳۴۵ش.
- گزیده و شرح خمسه نظامی (١٣٧١ - ١٣٥٥)، تهران، انتشارات انقلاب اسلامی.
- گزیده مقامات حمیدی (١٣٨٣)، تهران، میراث مکتوب.
- شکوه سعدی در غزل (١٣٦٩)، گزیده و شرح تعدادی از غزل‌های سعدی، تهران، هیرمند.
- گنجور پنج گنج، گزیده و شرح اشعار نظامی (١٣٧٤)، تهران، علمی.
- شاهنامه بنداری (١٣٨٠)، (ترجمه)، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ترجمه داستان‌های کوتاه
- طلوع سپیده از خلیل جبران، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره۳۹، شماره۲.
- مست از فرانک اوکونر، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره ۴۱، شماره٦.
- کودکی که گنجشک‌ها را دوست می‌داشت از میخائیل نعیمه، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره۴۱، شماره۷.
- پیر مطرود از برتراند راسل، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره۴۱، شماره۷.
- دزد از فرانسوا کوپه، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره۴۱، شماره٥.
- پدر از ویلهلم شیمبتون، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره۴۲، شماره۱.
- کوه نقره از سلمان لاکمرلوف، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره۴۲، شماره۳.
- آشتی از امینه السعید، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره۴۲، شماره۴.
- ندای ایمان از پر بم چند، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره۴۳، شماره۱.
- سکه قلب از دواد سکاکینی، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره۴۳، شماره۲.
- دو برادر از می‌ریام آلن دوفورد، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره۴۳، شماره٥.
- بازگشت از محمود تیمور، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره۴۳، شماره٦.
- انگشتری از ایزاک دنیسن، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره ۴۳، شماره۷.
- زندگی از موپاسان، ماهنامه آموزش و پرورش، دوره۴۴، شماره۲.
- دوست از همینگوی ماهنامه آموزش و پرورش، دوره۴۴، شماره۴.
تلخیص و شرح متون ادبی
- تحریر تاریخ وصاف، تهران، بنیاد فرهنگ ایران ۱۳۴۶: آیتی این تاریخ ۵ جلدی را که نثری متکلف و مصنوع دارد در یک مجلد به زبان ساده و روان تحریر کرده و لغت‌های دشوار آن را توضیح داده است.
- شرح منظومۀ مانلی و پانزده قطعۀ دیگر از نیما یوشیج، تهران، فرزان، ۱۳۷۵ش.
- شکوه سعدی در غزل، تهران، هیرمند، ۱۳۶۹ش.
- شکوه قصیده، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، ۱۳۶۵ش.
مقالات
آیتی مقالات زیادی نیز نوشته است. از جمله:
- اثری تازه درباره شاه نعمت الله ولی؛ نامه فرهنگستان زمستان ۱۳۷۴ شماره ۴.
- فارابی؛ فرهنگ و زندگی سال ۱۳۵۳ شماره ۱۷.
- خود غریبی در جهان چون شمس نیست؛ فرهنگ و زندگی سال ۱۳۵۲ و ۱۳۵۳ شماره ۱۳ و ۱۴.
- داستان خلق قرآن و محنه؛ صدف شهریور ۱۳۳۷ شماره ۱۰.
- رساله طیر ابوعلی سینا؛ صدف مرداد ۱۳۳۷ شماره ۹.
- نقدی بر غزل معاصر؛ فرهنگ نو تیر ۱۳۳۲ شماره ۹.
- سخنی چند در پیرامون شعر نو؛ فرهنگ نو اسفند ۱۳۳۱ شماره ۵.
وی برخی مقالات ترجمه‌ای نیز دارد. از جمله:
- ابن باجه حکیم آندلسی نوشته حنا الفاخوری و خلیل الجر؛ فرهنگ و زندگی بهار و تابستان ۱۳۵۵ شماره ۲۱ و ۲۲.
- فاجعه نوشته قمر کیلانی؛ گلچرخ بهمن ۱۳۷۱ شماره ۵.
پانویس
- ↑ مجله رشد معلم، آذر ۱۳۸۱، شماره ۱۶۹، (از صفحه ۵۶ تا ۵۹).
- ↑ از مکتب خانۀ بروجرد تا فرهنگستان ایران، سرگذشت استاد عبدالمحمد آیتی، شقایق، س ۱، ش ۲، تابستان ۱۳۷۶، ص۱۲.
- ↑ مجله رشد معلم، آذر ۱۳۸۱، شماره ۱۶۹، (از صفحه ۵۶ تا ۵۹).
- ↑ مجله رشد معلم، آذر ۱۳۷۹، شماره ۱۵۳ (از صفحه ۱۰ تا ۱۹).
- ↑ آیتی، عبد المحمد، مترجمان عامل نقل فرهنگ‌ها هستند، س ۳، شم ۱، مسلسل ۲۵، ص۳.
- ↑ گزارشی از مراسم گرامی داشت عبدالمحمد آیتی، کیهان فرهنگی، س ۱۵، شم ۱۴۸، ص۷۳، آذر و دی ۱۳۷۷ش.
- ↑ همان.
- ↑ آیتی، مترجمان عامل نقل فرهنگ‌ها هستند، س ۳، شم ۱، مسلسل ۲۵، ص۵.
- ↑ ، خبرگزاری مهر.
- ↑ مجله رشد معلم، آذر ۱۳۸۱، شماره ۱۶۹، (از صفحه ۵۶ تا ۵۹).
- ↑ مجله رشد معلم، آذر ۱۳۸۱، شماره ۱۶۹، (از صفحه ۵۶ تا ۵۹).
منابع
- مجله رشد معلم، آذر ۱۳۸۱، شماره ۱۶۹، (از صفحه ۵۶ تا ۵۹).
- مجله رشد معلم، آذر ۱۳۷۹، شماره ۱۵۳ (از صفحه ۱۰ تا ۱۹).
- محمد مهدی جعفری، ، تاریخ بازدید ۱۳۹۵/۱۱/۲.